Człowiek to bogactwo dolnośląskiej wsi

Co kryje się pod nazwą Odnowa Dolnośląskiej Wsi?

Musimy cofnąć się do roku 1997, kiedy to w województwie opolskim zapoczątkowano działania w ramach programu odnowy wsi. Jest to największy i najdłużej działający regionalny program aktywizacji społeczności lokalnych. Opiera się on na strategii długoterminowego planowania przedsięwzięć na poziomie sołectwa. Metody i rozwiązania, które zostały opracowane na Opolszczyźnie zyskały naśladowców praktycznie w całym kraju. Program realizowany jest z powodzeniem w województwach pomorskim i śląskim. Od 2009 roku także na Dolnym Śląsku.

Cieszy się u nas dużym zainteresowaniem?

Do dzisiaj do programu zgłoszonych zostało 611 sołectw ze 101 gmin. W celu podsumowania pierwszego roku funkcjonowania Odnowy Wsi zorganizowano w połowie grudnia 2009 roku uroczysty, dwudniowy kongres na Zamku Książ. Wzięło w nim udział ponad 170 liderów i gminnych koordynatorów ze 118 sołectw i 52 gmin, co niewątpliwie świadczy o dużym, a wręcz o rosnącym zainteresowaniu programem - Odnowa Dolnośląskiej Wsi.

Skąd wziął się pomysł na taki program?

Odnowa Wsi tworzona była w oparciu o europejskie wzorce. Bazowano na doświadczeniach Nadrenii – Palatynatu. Niemcy opracowali koncepcję ochrony i poprawy wizerunku, a także przywrócenia i zachowania jedności krajobrazu wsi. Wylansowali skuteczny sposób na wspieranie samodzielnych inicjatywy mieszkańców w miejscowościach objętych moderacją. To właśnie w oparciu o ich doświadczenia rozwijała się odnowa wsi na Opolszczyźnie. Podobnych programów można szukać  także w innych europejskich krajach. Na uwagę zasługuje włoska inicjatywa Stowarzyszenia Cittyslow kierowana do małych miast i miasteczek o bogatym zapleczu historycznym. Miejscowości, które przystępują do stowarzyszenia motywowane są do dbałości o zachowanie historycznego charakteru, promowania naturalnych produktów i dobrego jedzenia czy poszanowania tradycji poprzez radość powolnego i spokojnego życia.

Na czym polega proces wdrażania programu na Dolnym Śląsku?

Program Odnowa Dolnośląskiej Wsi wspiera działania, które służą inicjatywom na rzecz aktywizacji i integracji społeczności wiejskich. Jego istotą jest zachęcanie mieszkańców sołectw do realizowania przedsięwzięć dotyczących własnej wsi, które jednocześnie przyczyniają się do podnoszenia standardów jakości życia. Za sprawą programu następuje przeniesienie wykonywanych przez lokalne samorządy zadań na rzecz sołectw, których rola i znaczenie wzrasta w procesie decyzyjnym. Tworzą się w ten sposób korzystne warunki do rozwoju przedsiębiorczości wśród mieszkańców obszarów wiejskich. Mobilizacja społeczności wiejskich nie jest możliwa bez integracji, którą osiąga się chociażby przez organizację wspólnych imprez czy festynów.
Odnowa wsi jest także alternatywą, konkretną propozycją przeciwko tendencji "umiastowienia" wsi i jednocześnie szansą na zachowaniu dotychczasowego charakteru tejże bez rezygnacji z korzystania z osiągnięć i dorobku współczesnego świata.

Jak wyglądają szkolenia w naszym województwie?

Dotychczas przygotowano i przeprowadzono cztery cykle szkoleń dla moderatorów odnowy wsi, w których udział wzięło prawie 80 słuchaczy. Egzamin zdało zakończyło 35 osób. Uzyskały one Certyfikat Wicemarszałka Województwa Dolnośląskiego, legitymizujący kompetencje i nadający uprawnienia do pracy ze społecznością wiejską. Dla najlepszych moderatorów i dla liderów wiejskich z województwa przygotowano dwie podróże na Opolszczyznę i Górny Śląsk. W wyjazdach szkoleniowych łącznie udział wzięło 90 osób.

Czy możemy mówić już o sukcesie programu?
Zdecydowanie tak. Zmieniło się nastawienie do wspólnej pracy w miejscowościach, które przystąpiły do programu. Celem programu jest szeroko rozumiana poprawa warunków życia poprzez osiągnięcie stanu ekonomicznej niezależności. Bazując na zasobach wsi i na dorobku minionych pokoleń można wypracować model, dzięki któremu mieszkańcy będą bardziej utożsamiać się ze swoją miejscowością i ze swoim lokalnym środowiskiem. O przychylnym nastawieniu mieszkańców do idei programu może świadczyć ich udział w konkursie „Piękna Wieś Dolnośląska 2009” zorganizowanym przez Wydział Rozwoju Obszarów Wiejskich Urzędu Marszałkowskiego. Celem akcji było wyłonienie najbardziej innowacyjnych i wzorcowych przedsięwzięć obrazujących aktywność mieszkańców obszarów wiejskich województwa dolnośląskiego. W imprezie nie zabrakło także przedstawicieli Ziemi Kłodzkiej.

Konkurs cieszył się popularnością?

Do pierwszej edycji zgłosiły się 44 sołectwa z 28 gmin. Konkurs zorganizowany został w trzech kategoriach: „Najpiękniejsza Wieś” (w tej kategorii zgłoszono 14 wsi, w tym Jaszkową Dolną), „Najpiękniejsza Zagroda” (zgłoszono 14 zagród, w tym gospodarstwo agroturystyczne "Pasja" z Wojborza) oraz „Najlepsze przedsięwzięcie Odnowy Wsi” (oceniono 19 zgłoszonych projektów, w tym Szlak Pomników w Szalejowie Dolnym i Dobre Miejsce Spotkań w Ławicy). Imprezę sfinansowano ze środków finansowych Unii Europejskiej w ramach realizacji Planów Działania Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich na lata 2008 - 2009. Do prac w Komisji konkursowej pod przewodnictwem Marszałka Województwa zaproszeni zostali przedstawiciele m. in. Urzędu Marszałkowskiego, Dolnośląskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu, Dolnośląskiej Izby Rolniczej, pracownicy naukowi z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu oraz Uniwersytetu Wrocławskiego, jak również Moderatorzy Odnowy Dolnośląskiej Wsi.

Po co organizuje się takie konkursy?

Ich celem jest odnalezienie i promocja najbardziej spektakularnych inicjatyw zrealizowanych na Dolnym Śląsku, przy uwzględnieniu zarówno ekonomicznego jak i kulturowego kontekstu. Laureatami dwóch spośród trzech kategorii konkursu były organizacje z terenu gminy Dzierżoniów, którą charakteryzuje duża aktywność mieszkańców. W kategorii „Najpiękniejsza Wieś” zwyciężyło sołectwo Mościsko, a w kategorii „Najlepsze przedsięwzięcie odnowy wsi” – Stowarzyszenie na rzecz rozwoju wsi Jędrzejowice, Kiełczyn, Tuszyn i Włóki z projektem „Święto Niezapominajki”.
W kategorii „Najpiękniejsza zagroda” pierwsze miejsce przyznano Irenie i Andrzejowi Jarmołowicz - Jędrzejczak ze wsi Wojbórz, gmina Kłodzko. Ich gospodarstwo to przykład wzorcowej renowacji historycznego obejścia zajmującego się działalnością agroturystyczną. Właściciele odrestaurowali budynek mieszkalny wraz z zapleczem gospodarczym, zachowując dawny charakter zabudowy.

Czym wyróżnia się gmina Dzierżoniów?

Jej mieszkańcy samodzielnie nauczyli się pozyskiwać środki warunkujące wielokierunkowy rozwój. Godne naśladowania osiągnięcia przy realizacji oddolnych inicjatyw zostały docenione i Decyzją Zarządu Województwa Dolnośląskiego gmina będzie reprezentowała Dolny Śląsk w konkursie o Europejską Nagrodę Odnowy Wsi 2010. Organizatorem akcji jest Europejskie Stowarzyszenie Rozwoju Obszarów Wiejskich i Odnowy Wsi ARGE w Wiedniu. Województwo Dolnośląskie, jako drugi region w kraju, przystąpiło do tego stowarzyszenia. Udział Województwa Dolnośląskiego w konkursie będzie finansowany ze środków Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich przeznaczonych na realizację Planu Działania Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich na lata 2010 – 2011 (koszt udziału wynosi ok. 550 euro).

Kto jeszcze ma swój udział w programie Odnowa Dolnośląskiej Wsi?

W celu rozpropagowania idei odnowy wsi podjęto szeroką współpracę z instytucjami naukowo – badawczymi. W 2009 roku podpisane zostały dwie umowy intencyjne o współpracy z Uniwersytetem Wrocławskim i z Uniwersytetem Przyrodniczym we Wrocławiu. Naukowcy i studenci biorą czynny udział w opracowywaniu zestawień zasobów kultury materialnej poszczególnych miejscowości. We współpracy z uniwersytetami 14 sołectw otrzymało gotowe opracowania inwentaryzujące zasoby przestrzeni wiejskiej, wykonane przez studentów i pracowników Zakładu Historii Kultury Materialnej Uniwersytetu Wrocławskiego pod czujnym okiem prof. dr hab. Jan Kęsika. Widoczne są również gołym okiem pierwsze efekty pracy moderatorów w terenie. Prawie 280 sołectw przeszło warsztaty z planowania rozwoju i posiada już gotowe, solidnie i rzeczowo opracowane sołeckie strategie rozwoju.

Kto najwięcej skorzysta z programu?

Oczywiście mieszkańcy wsi. Odnowa zakłada rozwój oparty na specyfice i niepowtarzalnych walorach danej miejscowości. A tych przecież nie brakuje. Na przykład w miejscowościach Ziemi Kłodzkiej. Wieś w tamtym rejonie są chętnie odwiedzane przez turystów. To także swojego rodzaju skansen tradycji, dawnych obyczajów, metod gospodarowania ziemi, czy też rodzajów zabudowy. Piękne miasteczka i wsie, w których zachowała się stara zabudowa mieszkalna i sakralna, stanowi atrakcję pogranicza.

Czy to wszystko świadczy o zacofaniu naszej rodzimej wsi?

Niekoniecznie, choć z jednej strony owy skansen to bardzo biedne miejsce, z drugiej zaś doskonały potencjał do rozwoju. W ramach programu tworzy się odpowiednie warunki życia i pracy. Powstają sprzyjające warunki na tworzenia miejsc pracy oraz zarobkowania poza rolnictwem. Wspólnie wypracowywane są pomysły służące rozwiązywaniu problemów współczesnej wsi. Usytuowanie Ziemi Kłodzkiej jest czynnikiem podnoszącym jej atrakcyjność w oczach potencjalnych inwestorów.
Głównym bogactwem każdej wsi są jednak mieszkańcy. Należy im tylko w niewielkim stopniu pomóc, pokazać drogi wyboru, szanse jakie przed nimi stoją.

Kto im może pomóc?

Przeszkoleni w Urzędzie Marszałkowskim liderzy i koordynatorzy odnowy wsi przygotowani są do umiejętnego pozyskiwania środków finansowych na realizację zaplanowanych projektów nie tylko z budżetów gminnych, ale także ze środków zewnętrznych. W końcu od czasu kiedy udało nam się wejść w szeregi Unii Europejskiej, wiele się zmieniło. Pojawiły się unijne dotacje, które pomagają unowocześnić polską wieś.

Dziękuję za rozmowę.