Wrocław. Zobacz zdjęcia oryginalnej Konstytucji 3 maja

We wrocławskim Ossolineum była prezentowana Konstytucja 3 maja. To oryginalny pierwodruk, który ukazał się 5 maja 1791 roku. Egzemplarz opatrzony został rękopiśmiennymi poprawkami, które uwzględniono w późniejszych wydaniach konstytucji. Jest zachowany w idealnym stanie.

- Pierwodruk nie jest poddawany specjalnym zabiegom konserwatorskim. Musimy pamiętać, że został wydany jeszcze w XVIII wieku, kiedy książki były drukowane ręcznie na lepszej jakości papierze niż w późniejszym XIX czy XX wieku. O ile mam wątpliwości, czy książki wydane współcześnie przetrwają kolejne 100 czy 200 lat, tak jestem pewna, że książki wydawane od XV do XVIII wieku przetrwają ich jeszcze 500 - mówi nam dr Agnieszka Franczyk-Cegła, kierownik Działu Starych Druków Zakładu Narodowego im. Ossolińskich

Papier z tego okresu często robiono z zużytego materiału, np. resztek po żaglach. To, że druk jest w niektórych miejscach bledszy, wynika wyłącznie z ilości nałożonej farby drukarskiej.

Co zmieniła Konstytucja 3 maja?

Jej autorami byli m.in. król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki oraz Hugo Kołłątaj. Zdaniem dwóch ostatnich była "ostatnią wolą i testamentem gasnącej Ojczyzny".

- Zlikwidowano prawo veto, wolną elekcję, samorząd szlachecki w postaci konfederacji. Te instytucje były zagrożeniem dla Rzeczypospolitej. Ościenne państwa mogły ingerować w niezależność i politykę naszego państwa. Likwidacja tego problemu w postaci Konstytucji 3 maja, wprowadzeniu nowych instytucji i poprawienia zasad ich działania spowodowała, że w Polsce zaczęła funkcjonować nowa jakość rządów. Została wprowadzona władza ustawodawcza, gdzie decyzje podejmowano większością głosów. Oprócz tego sejm miał się zbierać regularnie co dwa lata. Powołano silną władzę królewską, która została ograniczona zapisami konstytucyjnymi. Powołano rząd zależny od króla, który odpowiadał przed sejmem. Trójpodział władzy miał kontrolować siebie nawzajem - opowiadał podczas piątkowego wystąpienia dr hab. Paweł Klint z Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego

Dlaczego obchodzimy Święto Narodowe 3 Maja?

Uchwalona przez skonfederowany Sejm Wielki w 1791 r. ustawa zasadnicza miała zapobiec rozpadowi państwa. Chociaż cel ten nie został osiągnięty, Konstytucja 3 maja stała się jednym z filarów polskiej tożsamości. Sam dokument jest powszechnie dobrze odbierany przez współczesnych Polaków. Świadczy o tym chociażby święto państwowe, które jest jednym z najpopularniejszych świąt narodowych w Polsce. Jednak dlaczego je obchodzimy?

- Konstytucja 3 maja łączyła elementy polskiej tradycji ustrojowej z rozwiązaniami nowymi. Ta konstytucja stała się wielkim narodowym mitem. Przez lata zaborów wracano do tego dokumentu, który stał się uosobieniem Polski i polskości - mówi dr hab. Ryszard Balicki, konstytucjonalista z Uniwersytetu Wrocławskiego.

Kulisy uchwalenia Konstytucji 3 maja nie należały do łatwych. Rzeczpospolita była pod presją sąsiadów, zwłaszcza Rosji. Jednak grupa patriotów znalazła rozwiązanie - ich pomysłem było uchwalenie dokumentu, który połączyłby polskie tradycje ustrojowe z liberalnymi rozwiązaniami z Europy Zachodniej. Udało się to, mimo opozycji w Sejmie Wielkim, w tym frakcji prorosyjskiej.

- Konstytucję przyjęto dzięki pewnemu fortelowi – liczono na to, że nie wszyscy posłowie zdążą po przerwie świątecznej przyjechać do Warszawy. Doszło do przedstawienia projektu konstytucji, po wystąpieniu króla większość uznała, że jest to dokument, który daje szansę Polsce. Jak dzisiaj wiemy, nie do końca to się ziściło - dodaje Ryszard Balicki.

Niestety, plany Konstytucji 3 maja pokrzyżowały zabory, kiedy to Polska została wymazana z map Europy. Nowa konstytucja została przyjęta dopiero w marcu 1921 r. Obecnie obowiązuje ustawa zasadnicza z 2 kwietnia 1997 roku.