Rozmowa z dr Krystyną Szmajke, psychologiem z Uniwersytetu Wrocławskiego

Uczestnik wrocławskiego maratonu filmowego prawdopodobnie popełnił samobójstwo. Nie spał dwie doby
Rekordy ponad instynkt
• Załóżmy, że chciałaby Pani zbadać skutki wymuszonej bezsenności. Czy jakakolwiek komisja etyki pozwoliłaby na taki eksperyment?
– Nie dostałabym zgody. Kiedyś naukowcy eksperymentowali z ochotnikami, okazało się jednak, że skutki są groźne nie tylko dla organizmu, ale i dla psychiki. Co gorsza, konsekwencje mogą być odległe w czasie, więc nie wszystkie od razu są oczywiste.

• Naukowcom nie wolno robić tego, co inni mogą czynić dla rozrywki?
– Tak to wygląda. Organizatorzy imprez zagrażających zdrowiu powinni brać od uczestników oświadczenia, że nie biorą odpowiedzialności za ewentualne konsekwencje.

• Nie powinno się zabronić czegoś, co z założenia jest szkodliwe dla ludzi?
– Byłoby trudno. Zawody sportowe też wiążą się z przekraczaniem granic ludzkiej fizjologii. Groźnych dla zdrowia rozrywkowych imprez nie brakuje. Bije się rekordy związane z jedzeniem pączków, piciem piwa na czas, niedługo będzie się na wyścigi zażywać narkotyki. Niedawno w jednej z dolnośląskich szkół uczniowie walczyli o wpis do księgi Guinnessa w kategorii najdłuższej lekcji. Im także nie wolno było zasnąć. A przecież zaburzenia snu są odrębną jednostką chorobową, którą się leczy u psychiatry.
Jedną ze straszniejszych tortur, jaką wymyślił człowiek, jest utrzymywanie kogoś w długotrwałym okresie czuwania. Stosowano ją choćby w niemieckich obozach koncentracyjnych.

• A jednak nie brakuje chętnych, dobrowolnie poddających się takim męczarniom.
– Wiąże się to z potrzebą społecznego wyróżnienia. Czasem chodzi o pieniądze, tak jak w maratonach tanecznych znanych ze słynnego filmu „Czyż nie dobija się koni”. Nawet jeśli jednak chce się zarobić – i tak źródłem jest nadanie sobie znaczenia.

• A co z instynktem samozachowawczym?
– Jeżeli deficyt związany z pragnieniem przynależności do grupy jest duży, instynkt samozachowawczy przestaje grać swoją rolę.

• Oburzają Panią imprezy, opierające się na przekraczaniu granic wytrzymałości i rozsądku?
– Nie, bo oburzenie wiąże się nie tylko z oceną, ale też z koniecznością protestu. Raczej mi smutno, że tak musi być. Że ból niezaspokojonej potrzeby znaczenia jest tak ogromny, a człowiek nie potrafi go zaspokoić w zdrowy sposób. To po prostu smutne.