Prawa i przywileje matek a obowiązki pracodawców

Zatrudniona kobieta, która spodziewa się dziecka, może liczyć na wiele przywilejów i praw związanych zarówno z warunkami pracy, jak i samym zatrudnieniem. Choć nie musi powiadamiać pracodawcy o swoim odmiennym stanie, to jednak w trosce o własne, ale i dziecka zdrowie, powinna to zrobić - wszak możliwość skorzystania z uprawnień przysługujących kobiecie w ciąży jest uzależniona od udokumentowania tego stanu świadectwem lekarskim.

Nie do zwolnienia

Szczególna ochrona ciężarnych pracownic obejmuje nie tylko ich zdrowie, ale też trwałość stosunku pracy.

Przez okres ciąży - od pierwszego dnia jej trwania - pracownica jest chroniona zarówno przed wypowiedzeniem, jak i rozwiązaniem umowy o pracę.

Uwaga! Ustawodawca dopuszcza możliwość rozwiązania umowy w okresie ciąży jedynie w trzech przypadkach:

gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownicy, a reprezentująca ją zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy,

- ogłoszenie upadłości pracodawcy,

- likwidacja pracodawcy.

Pamiętaj! Zgodnie z art. 177 § 3 Kodeksu pracy, umowa zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu.

Ważne! Przepisu tego nie stosuje się do umowy o pracę na czas określony zawartej w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy.

Czego nie można

Zgodnie z przepisami, kobiet spodziewających się dziecka nie wolno:

- zatrudniać przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia,

- zatrudniać w godzinach nadliczbowych lub w porze nocnej,

- nie wolno - bez jej zgody - delegować poza stałe miejsce pracy.

Uwaga! Ten przepis stosuje się także wobec kobiety opiekującej się małym dzieckiem w wieku do 4 lat. Jej również nie wolno - bez jej zgody - zatrudniać w godzinach nadliczbowych lub w porze nocnej, czy też delegować poza stałe miejsce pracy.

Pracodawca jest obowiązany przenieść do innej pracy kobietę w ciąży jeśli:

1. jest zatrudniona na stanowisku pracy zabronionej kobietom w odmiennym stanie,

2. w razie przedłożenia orzeczenia lekarskiego stwierdzającego, że ze względu na stan ciąży nie powinna wykonywać pracy dotychczasowej.

Wolne na badania

Pracownica ciężarna ma prawo do zwolnienia od pracy na czas niezbędny do przeprowadzenia badań w związku z ciążą, jeżeli badania lekarskie zalecił lekarz, oraz jeżeli badania te nie mogą być przeprowadzone poza godzinami pracy.

Uwaga! Za czas zwolnienia pracownica zachowuje prawo do wynagrodzenia obliczonego jak wynagrodzenie za urlop.

Ciężarna na L-4

Jeżeli kobieta jest w ciąży i zachoruje lub lekarz ginekolog wystawi jej zwolnienie z powodów związanych z przebiegiem ciąży, wówczas wysokość jej zasiłku chorobowego wynosi 100 proc. wynagrodzenia, a nie jak dotąd - 80 proc.

Ważne! Łącznie ze zwolnieniem L-4 pracownica musi dostarczyć pracodawcy zaświadczenie o ciąży wydane przez lekarza.

Po porodzie

Pracownicy po porodzie należy się płatny urlop macierzyński. Jego czas zależy od kilku czynników, m.in. od tego, czy była to ciąża pojedyncza, czy mnoga.

Urlop macierzyński wynosi:

- po urodzeniu jednego dziecka - 20 tygodni,

- dwojga dzieci - 31 tygodni,

- trojga - 33 tygodnie,

- czworga - 35 tygodni,

- pięciorga i więcej dzieci - 37 tygodni.

Pamiętaj! Przy każdym następnym porodzie wymiar urlopu przysługującego pracownicy już się nie wydłuża.

Ważne! Kobietom, które zdecydowały się na adopcję, urlop macierzyński należy się w zależności od liczby adoptowanych jednorazowo dzieci - w identycznej proporcji, jak przypadku porodu. Mogą jednak z niego korzystać tylko do momentu ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do 10. roku życia.

Urlop macierzyński liczy się zwykle od dnia porodu. Kobie-ta może jednak zdecydować i przejść na urlop macierzyński już 14 dni przed terminem planowanego porodu.

Kto na urlopie

Po wykorzystaniu po porodzie 14 tygodni urlopu macierzyńskiego (ale do tego czasu nie wlicza się części urlopu wykorzystanego przed porodem), kobieta może z niego zrezygnować na rzecz ojca dziecka. Wtedy, najpóźniej 7 dni przed planowanym rozpoczęciem pracy, jest zobowiązana złożyć wniosek u swojego pracodawcy o rezygnację z pozostałej części urlopu. Dołącza do niego zaświadczenie pracodawcy ojca wskazujące termin rozpoczęcia przez nie-go urlopu macierzyńskiego.

Ojciec musi - najpóźniej 7 dni przed zakończeniem urlopu macierzyńskiego przez matkę - złożyć wniosek u swojego pracodawcy o zamiarze skorzystania z urlopu macierzyńskiego z powodu rezygnacji dokonanej przez matkę. W obydwu wypadkach pracodawcy mają obowiązek uwzględnić takie wnioski. Prawo do zasiłku macierzyńskiego przechodzi wtedy na ojca dziecka.

Ważne! Łączna długość części urlopu macierzyńskiego wykorzystanego przez matkę i części wykorzystanej przez ojca, nie może przekraczać przysługującego kobiecie wymiaru urlopu.

Teraz tata

Wprowadzone niedawno zmiany w zasadach naliczania i przyznawania urlopu macierzyńskiego przewidują także nową formę pomocy rodzicom, czyli urlop ojcowski.

Obowiązywał będzie od 1 stycznia 2010 roku. Od tego dnia ojcu narodzonego dziecka przysługuje prawo do tygodniowego, a począwszy od 1 stycznia 2012 roku, (gdy na mocy art. 14 ustawy z dnia 6 grudnia 2008 roku o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw zacznie w pełni obowiązywać treść art. 1823 Kodeksu pracy) dwutygodniowego urlopu ojcowskiego.

Uwaga! Ojciec będzie mógł go wykorzystać w dowolnym czasie od dnia porodu, nie później jednak niż do dnia ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia.

Ojciec, by skorzystać z takiego urlopu, będzie musiał - najpóźniej 7 dni przed jego rozpoczęciem - złożyć pracodawcy wniosek o jego udzielenie. Pracodawca nie może odrzucić takiego wniosku. Ojciec przebywający na takim urlopie ma też prawo do zasiłku macierzyńskiego.

Powrót do pracy

Matka wracająca do pracy po urlopie macierzyńskim podejmuje obowiązki:

- na tym samym stanowisku (lub równorzędnym, jeżeli jest to niemożliwe),

- na tych samych warunkach,

- z tym samym wynagrodzeniem jak przed rozpoczęciem urlopu macierzyńskiego.

Uwaga! To samo prawo przysługuje również ojcu, jeżeli korzystał z urlopu macierzyńskiego.

Ważne! Podczas trwania urlopu macierzyńskiego pracodawca nie może zmienić warunków zatrudnienia kobiety na jej niekorzyść.

- Coraz więcej matek karmi dzieci piersią, także po powrocie do pracy. Dlatego ustawodawca unormował tę kwestię.

Art. 187 Kodeksu pracy:

§ 1. Pracownica karmiąca dziecko piersią ma prawo do dwóch półgodzinnych przerw w pracy wliczanych do czasu pracy. Pracownica karmiąca więcej niż jedno dziecko ma prawo do dwóch przerw w pracy po 45 minut każda. Przerwy na karmienie mogą być na wniosek pracownicy udzielane łącznie.

§ 2. Pracownicy zatrudnionej przez czas krótszy niż 4 godziny dziennie przerwy na karmienie nie przysługują. Jeżeli czas pracy pracownicy nie przekracza 6 godzin dziennie, przysługuje jej jedna przer-wa na karmienie.

Uwaga! Kobieta może korzystać z tego prawa tak długo, jak długo karmi dziecko piersią.

Pracującej mamie przysługują również co roku dwa pełnopłatne dni wolne na opiekę nad dzieckiem (może je też wykorzystać ojciec).

Pamiętaj! Pracodawca nie może zatrudnić kobiety wracającej po urlopie macierzyńskim bez jej zgody w godzinach nadliczbowych lub w nocy. Dotyczy to także wyjazdów w delegacje.

Na wychowanie

Urlop wychowawczy przysługuje pracownikowi (matce lub ojcu) zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę. Musi on spełnić następujące warunki:

1. urlop zostaje udzielony w celu sprawowania bezpośredniej opieki nad dzieckiem do lat 4,

2. drugie z rodziców nie korzysta z urlopu wychowawczego (rodzice razem mogą korzystać z urlopu wychowawczego przez okres nie dłuższy niż 3 miesiące),

3. pracownik ma co najmniej 6-miesięczny staż pracy,

4. pracownik złoży u pracodawcy wniosek o udzielenie mu urlopu wychowawczego.

Jeśli matka lub ojciec sprawują opiekę nad dzieckiem, które z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności wymaga osobistej opieki pracownika, urlop może być udzielony do ukończenia przez dziecko 18. roku życia.

Pamiętaj! Przepisy nie przewidują świadczeń pieniężnych dla osób wychowujących dzieci. Osobom, które ze względu na kryterium dochodowe do tego się kwalifikują, przysługuje jedynie dodatek do zasiłku rodzinnego.

Ważne! Pracownik, który prowadzi własną działalność gospodarczą, nie jest uprawniony do urlopu wychowawczego.

Pracodawca może odwołać pracownika z urlopu wychowawczego. Może się tak zdarzyć, gdy pracodawca dowie się, że pracownik przestał w istocie sprawować opiekę nad dzieckiem, np. powierzył je osobie trzeciej, a sam zaczął pracę w pełnym wymiarze lub założył własną działalność gospodarczą.