Koniec autobusów z Jelcza. Wspominamy wielkie wrocławskie fabryki

Do syndyka nie zgłosił się ani jeden chętny do zakupu linii technologicznej. Za całą fabrykę chciał 29 milionów złotych.
- Nie zdziwiłem się. Dziś mało kto ma taką gotówkę, a banki wciąż niechętnie udzielają kredytów - mówi syndyk Marek Rybak. - Ale w przyszłym roku ponownie wystawię fabrykę na sprzedaż.
- Widać oznaki końca kryzysu, ale to na razie tylko oznaki. Może za pół roku i za mniejsze pieniądze znajdzie się chętny - komentuje Tomasz Gondek, wiceszef Agencji Rozwoju Aglomeracji Wrocławskiej.

Nie wszyscy podzielają ten optymizm.
- Z fabrykami autobusów jest tak jak ze stoczniami. Rynki są nasycone, mniej jest odbiorców niż możliwości produkcyjnych. Boję się, że nabywca na Jelcza może się nie znaleźć nigdy - mówi prof. Jan Rymarczyk z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu.

W Jelczu z zazdrością patrzą na prywatyzowany wrocławski Centrozłom. Chętnych do jego zakupu jest aż sześciu, w tym jeden z Niemiec.

Jak radzą sobie inne znane przed laty wrocławskie fabryki?
Archimedes
Przed wojną przez 70 lat bracia Oberwath w swoim zakładzie wytwarzali śruby i nity. Po wojnie zakład przy ul. Robotniczej nazwano Śląską Fabryką Śrub Archimedes SA, a potem Zjednoczonymi Zakładami Archimedes, ale wciąż produkowała to samo, co w przedwojennym Breslau. W czasie największej prosperity, w 1967 r., fabryka zatrudniała ok. 3 tys. osób. Potem liczba pracowników się zmniejszała. W 1989 r. Archimedes zatrudniał już 1800 osób. Dziś jest ich 167. Produkują m.in. urządzenia hydrauliczne (np. podnośniki do traktorów) oraz narzędzia: szlifierki i wiertarki. Od 1994 roku Archimedes jest spółką Skarbu Państwa.

Browar Piastowski
Po raz pierwszy piwo przy dzisiejszej ul. Jedności Narodowej warzono w 1872 roku. Do 1945 r. browary czterokrotnie zmieniały nazwę. W 1991 roku browar wszedł w skład spółki Zakłady Piwowarskie SA we Wrocławiu. 23 stycznia 1996 roku browary zostały sprzedane Ryszardowi Variselli za 9,5 mln dolarów (55% udziałów). W listopadzie 2001 roku zakład odkupił duński Carlsberg. W 2004 roku zaprzestano produkcji piwa. "Piast" powstaje teraz w browarze w Okocimiu (należy on do koncernu Carlsberg). W budynkach dawnego browaru we Wrocławiu mają powstać biurowiec i lofty. Część budynków zburzono.

Rokita
Historia zakładu sięga II wojny światowej. W 1939 r. ich budowę zaczął koncern IC Farben-Industrie, a produkowano w nich bojowe środki chemiczne, np. tabun i sarin, które służyły m.in. do napełniania bomb lotniczych. Na początku lat 50. ubiegłego wieku w Rokicie pracowało 1500 osób. Dziesięć lat później liczba ta skoczyła do prawie 3,5 tys, a w 1976 do 4600. Dzisiejsza PCC Rokita Brzeg Dolny zmieniła właściciela w 2002 r. Zakład kupiła niemiecka spółka PCC SE Waldemara Preussnera. Dzisiaj zatrudnia 820 pracowników, ale łącznie we wszystkich 11 spółkach zatrudnionych jest 1612 osób. Firma wytwarza szeroką gamę produktów z zakresu chemii przemysłowej i gospodarczej, m.in. ług sodowy czy chlor ciekły i gazowy.

PZL Hydral
Powstał w 1946 roku. Od początku zajmował się produkcją zbrojeniową. Przez kilkadziesiąt lat objęta ona była ścisłą tajemnicą. Produkowano tam części do śmigłowców. W najlepszych latach zatrudniał ponad 10 tys. ludzi. Teraz w Hydralu produkuje się układy paliwowe i hydrauliczne dla przemysłu lotniczego, ale także np. pompy hydrauliczne. Zakład zatrudnia dziś ponad 600 osób. Trwają rozmowy w sprawie jego prywatyzacji.

Pafawag
Niewielu wie, że wielka hala na ul. Strzegomskiej powstała, bo zakład Gottfrieda Linkego, produkujący siodła i powozy konne, dostał ogromne zamówienie na taczki dla Kolei Górnośląskiej. W 1935 r. zaczęto tu produkować części do rakiet V2. Po wojnie, w 1945 r., zakład wznowił produkcję pod szyldem Państwowej Fabryki Wagonów. Nazwę wrocławianie szybko skrócili do Pafawag. Pod koniec lat 80. produkcja w wielkim zakładzie przestała być opłacalna, budynek wynajmowano różnym instytucjom. W 1997 r. Pafawag został przejęty przez niemiecki koncern Adtranz, który trzy lata później połączył się z kanadyjskim Bombardierem. Dziś firma zatrudnia ok. 800 osób.

Polar
Zakłady powstały w 1951 roku. Początkowo produkowano w nich łańcuchy, wózki, później także piecyki gazowe, a w latach 50. - amunicję. W 1957 r. rozpoczęto produkcję chłodziarek oraz motorowerów (przeniesioną potem do Bydgoszczy). W 1989 "Polar" zatrudniał 6 tysięcy osób. Zakład sprywatyzowano w 1995 (pod nazwą Polar SA). Od 2002 roku fabryka kontrolowana jest przez amerykański koncern Whirlpool. Dziś sprzęt AGD produkuje tu 2,5 tys. osób (także pod marką "Polar").

Pollena
Wyroby Polleny znała kiedyś chyba każda gospodyni domowa, bo w okresie Peerelu fabryka produkowała mydła rumiankowe, 7 kwiatów. Pollena zasłynęła jednak głównie z proszku "E", pierwszego proszku enzymatycznego (jest nadal produkowany). W latach 70., czyli w okresie świetności Polleny, przy ul. Krakowskiej zatrudnionych było 800 osób, dzisiaj jest ich o połowę mniej. Ale choć firma ma innego właściciela (fabrykę przy ul. Krakowskiej we Wrocławiu w 1993 r. kupili Brytyjczycy z firmy Cussons Group LTD), profil jej działalności pozostał ten sam.

Wrozamet
Historia zakładu sięga roku 1946. Wtedy w poniemieckiej fabryce Knauth powstała Odlewnia Żeliwa i Metali. Początkowo produkowała ruszty do parowozów i elementy do motocykli. W 1962 r. firma połączyła się z Wytwórnią Naczyń Emaliowanych. Wrocławskie Zakłady Metalurgiczne (WZM) rozpoczęły produkcję sprzętu AGD. W latach 80. w firmie pracowało 1600 osób. Przełomem był rok 1993, kiedy firma wprowadziła na rynek nową generację kuchni pod nazwą Mastercook. W 2002 właścicielem firmy został hiszpański Fagor. Dziś zatrudnia około 2 tys. ludzi.