Ciemność widzę, filmem mówię

Amerykański Instytut Filmowy ogłosił listę najlepszych cytatów w dziejach światowego kina.
My wybraliśmy dziesięć polskich

Nie tylko Jurek Kiler wygłupiał się przed lustrem, robiąc miny i pytając siebie niczym Robert De Niro w „Taksówkarzu”: „Are you talking to me?”. Kto tego nie robił nawet raz, niech się uderzy w pierś. I co? Cisza

Nie tylko ta kwestia zrobiła światową karierę. Inne słynne cytaty, takie jak „Niech Moc będzie z tobą”, czy „Zamierzam złożyć mu propozycję nie do odrzucenia” weszły do języka potocznego, pojawiając się wcale nie w kosmicznych i mafijnych kontekstach. Choć Polacy chętniej posługują się kwestiami z krajowych filmów. Do kobiety, która dała mu się we znaki, a która pyta rozpaczliwie, co ze sobą zrobi po jego odejściu, polski macho nie powie – jak Rhett Butler w „Przeminęło z wiatrem” – „Szczerze mówiąc, moja droga, nic mnie to nie obchodzi”. Raczej rzuci krótko, jak Franz Maurer w „Psach”: „Nie chce mi się z tobą gadać”.
I to właściwie jedyna krytyczna sytuacja, w której można polecieć polskim filmowym grepsem. Bo większość ukochanych kwestii z naszego kina to czysto komediowy dialog. Inaczej jest w Hollywood, gdzie do historii przeszły przede wszystkim cytaty z dramatów, takich jak „Na nabrzeżach”, „Bulwar Zachodzącego Słońca”, „Wszystko o Ewie”. Zdarzają się kwestie z melodramatów, jak ze wspomnianego „Przeminęło z wiatrem” czy „Casablanki”, kina akcji („Nagłe zderzenie”) czy musicali („Czarnoksiężnik z krainy Oz”).

Zamiast wyznań śmiech
W Polsce miłosne wyznanie z „Sary” Macieja Ślesickiego raczej nie cieszy się powodzeniem, nie słyszałam też, żeby ktoś mówił o uczuciach językiem Wojciecha Kuczoka z „Pręg”. Jeśli cytujemy poważne kino, to raczej zapamiętujemy z niego gest niż słowo. Jak np. scenę z „Popiołu i diamentu”, w której Maciek Chełmicki, siedząc przy barze, podpala wódkę w kieliszkach – za pamięć kolegów, którzy zginęli. Jeśli chodzi o sam dialog, u nas prym wiodą tacy autorzy, jak Stanisław Tym i Stanisław Bareja („Miś”), Janusz Głowacki i Marek Piwowski („Rejs”), Juliusz Machulski („Seksmisja”, „Vabank”) czy Andrzej Mularczyk („Sami swoi”).
Wołamy zatem „Kargul, podejdź no do płota”, machamy ręką, że „pytania są tendencyjne” lub przedstawiamy się żartem „Bardzo mi przykro, inżynier Mamoń jestem”. Jak chcemy kogoś zbesztać, ale przy tym nie przesadzić, możemy rzucić: „Ot, durna bździągwa” („Nie ma mocnych”) lub – z większą dozą emocji – „ty gnido dworska” („Janosik”).

I zostają kropki
Problem z nowymi filmami jest natomiast taki, że nie za bardzo nadają się do cytowania. Ze świetnego skądinąd „Dnia świra”, opowieści Marka Koterskiego o sfrustrowanym polskim inteligencie w średnim wieku, można wynotować dziesiątki kwestii – dobrze napisanych, dowcipnych, doskonale puentujących naszą rzeczywistość. Wszystkie jednak są najeżone wulgaryzmami, spełniającymi rolę przerywników. Przytaczać zatem nie będziemy, oburzać się też nie. A jeśli się komuś takie kino nie podoba, zawsze może powiedzieć: „No i panie, i kto za to płaci? Pan płaci... Pani płaci... My płacimy... To są nasze pieniądze, proszę pana”. •

Najlepsze polskie cytaty
1. „W tak pięknych okolicznościach przyrody...”. („Rejs”)
2. „Ja to jestem kobieta pracująca, żadnej pracy się nie boję” („Czterdziestolatek”)
3. „Ciemność, widzę ciemność! Ciemność widzę!” („Seksmisja”)
4. „Czasem, aż oczy bolą patrzeć jak się przemęcza, dla naszego klubu, prezes Ochucki Ryszard, naszego klubu „Tęcza”. Ciągle pracuje! Wszystkiego przypilnuje i jeszcze inni, niektórzy wtykają mu szpilki. To nie ludzie – to wilki! To mówiłem ja – Jarząbek Wacław, trener drugiej klasy. Niech żyje nam prezes sto lat!
„Łubu dubu, łubu dubu, niech żyje nam prezes naszego klubu. Niech żyje nam. To śpiewałem ja – Jarząbek”. „Miś”
5. „Sąd sądem, ale sprawiedliwość musi być po naszej stronie” („Sami swoi”)
6. - W Paryżu najlepsze kasztany są na placu Pigalle. – Zuzanna lubi je tylko jesienią („Stawka większa niż życie”)
7. „Albercik, wychodzimy” - („Seksmisja”)
8. „To jest taka nowa, świecka tradycja” („Miś”)
9. „Nie chce mi się z Tobą gadać!” („Psy”)
10. „Proszę pana, tu nie można palić. - Wiem, ale ja się nie zaciągam”. („Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz”)

Najlepsze cytaty ze światowego kina
1. „Szczerze mówiąc, moja droga, nic mnie to nie obchodzi” („Przeminęło z wiatrem”)
2. „Zamierzam złożyć mu propozycję nie do odrzucenia” („Ojciec chrzestny”)
3. „Mogłem byś kimś więcej” („Na nabrzeżach”)
4. „Toto, mam wrażenie, że nie jesteśmy już w Kansas” („Czarnoksiężnik z Krainy Oz”).
5. „Twoje zdrowie, mała” - („Casablanca”)
6. „Możesz mnie okraść, zagłodzić, zbić a nawet zabić, ale mnie nie zanudzaj” („Nagłe zderzenie”).
7. „W porządku, panie DeMille, jestem gotowa na zbliżenie mojej twarzy” („Bulwar Zachodzącego Słońca”)
8. „Niech Moc będzie z tobą” („Gwiezdne wojny”)
9. „Zapnijcie pasy. Zanosi się na ciężką noc” („Wszystko o Ewie”)
10. „Mówisz do mnie?” („Taksówkarz”)