Amerykanie oddali nam manuskrypty wywiezione z Wrocławia przez Niemców

– Dzisiaj jestem chyba najszczęśliwszym człowiekiem – cieszył się Roman Stelmach, kustosz z wrocławskiego Archiwum Państwowego. W sobotę odzyskało ono zaginione po wojnie bezcenne dokumenty

To jedenaście manuskryptów, z których aż osiem powstało w trzynastym wieku. Najstarszy, wystawiony przez księcia Henryka I Brodatego, powstał w 1208 roku – opowiada Helena Kułdo, zastępca dyrektora wrocławskiego Archiwum.
Dokumenty wywieźli z Wrocławia pod koniec wojny niemieccy żołnierze. Cały ładunek trafił do Austrii. Tam odnalazł go George Gavin, amerykański żołnierz. Dokumenty były zabłocone i zniszczone. Ale wziął je na pamiątkę i wywiózł do Stanów Zjednoczonych. Przez lata przechowywał kolekcję w swoim mieszkaniu. Gdy zmarł, natknął się na nią jego syn, Philip.
– I natychmiast oddał je do Archiwum Archidiecezjalnego w Milwaukee. Tam ustalono, że pochodzą z Wrocławia. Amerykanie sami zaproponowali, że nam je oddadzą – cieszy się Helena Kułdo.
Za bezcenne dokumenty Wrocław nie musiał płacić amerykańskiemu archiwum ani dolara. Jedyny koszt, to bilet lotniczy i pokój hotelowy dla profesora Neala Pease’go, który przywiózł manuskrypty na Dolny Śląsk.
– To cieszy, że miłość do historii zwyciężyła nad interesownością – mówi Kazimierz Michał Ujazdowski, minister kultury i dziedzictwa narodowego. – Skarby kultury powinny wracać tam, skąd pochodzą. Chociaż często wyegzekwowanie tej zasady bywa bardzo trudne – dodaje.
I o tym dobrze wiedzą we wrocławskim Archiwum. Wśród dokumentów zaginionych po wojnie jest też ten wystawiony w 1263 roku przez biskupa Anzelma. Do 1945 roku był we Wrocławiu. Później prawdopodobnie znalazł go ten sam amerykański żołnierz. Ale na razie nie udało się go odzyskać. – Początkowo Amerykanie chcieli go zwrócić, ale niespodziewanie upomnieli się o niego Niemcy – wyjaśnia Helena Kułdo. Niemieckie władze żądają, by manuskrypt stał się własnością działającej w Berlinie Fundacji Pruskich Dóbr Kultury. Amerykanie postanowili więc, że dopóki Polacy nie dojdą do porozumienia z Niemcami, dokument zostanie za oceanem. Zamiast w stolicy Dolnego Śląska, jest w zbiorach biblioteki Kongresu Stanów Zjednoczonych.

m.in. Te manuskrypty wróciły do archiwum:
- dokument księcia Henryka I Brodatego z 1208 r. zatwierdzający fundację klasztoru Cysterek w Trzebnicy;
- dokument księcia Henryka I Brodatego z 1214 r. nadający klasztorowi św. Wincentego we Wrocławiu targ w Oleśnicy;
- bulla papieża Grzegorza IX z 1234r. regulująca statuty cysterskie,
- dokument Tomasza I biskupa wrocławskiego z 1256 r. potwierdzający klasztorowi św. Wincentego we Wrocławiu posiadanie wsi Biskupice koło Bytomia;
- bulla papieża Aleksandra IV z 1258 r. regulująca statuty zakonu dominikanów;
- dokument z 1282 r. dotyczący układu zawartego między Tomaszem II, biskupem wrocławskim, i Hartlibem, opatem klasztoru w Lubiążu, a prepozytem klasztoru w Czarnowąsach o dziesięciny;
- dokument Władysława, księcia kujawskiego i sieradzkiego (późniejszego króla Władysława Łokietka), z 1294r. zezwalający Jakubowi, prepozytowi szpitala św. Ducha, na wybudowanie nowego szpitala w Brześciu Kujawskim;
- dokument rycerza śląskiego Szymona Galla z 1296r. dotyczący nadania klasztorowi św. Macieja we Wrocławiu prawa używania należących do niego rzek i stawów.