Uwaga na przedawnienie

Gdy nasze roszczenie wobec dłużnika przedawni się,
prawo nie pomoże nam już odzyskać swojej wierzytelności.

Czytelnicy często pytają na redakcyjnych dyżurach prawnych o to, czy ich roszczenia się przedawniły? – Przede wszystkim trzeba wiedzieć, że nie wszystkie przedawnieniu ulegają – wyjaśnia Marian Jacczak, radca prawny. – Instytucja przedawnienia znajduje zastosowanie głównie do roszczeń cywilnoprawnych o charakterze majątkowym.

Jakie roszczenia?

Ulegają więc przedawnieniu roszczenia mające swe źródło w umowach, szczególnie takich jak: sprzedaży, o roboty budowlane, najmu, pożyczki, ubezpieczenia, w zobowiązaniach powstałych z czynów niedozwolonych, w wyniku których nastąpiła szkoda na osobie lub mieniu – np. zakażenie w szpitalu wirusem żółtaczki, z jednostronnych oświadczeń woli – np. przyrzeczenia publiczne, konkursy konsumenckie. Nie przedawniają się roszczenia majątkowe takie jak np. roszczenie o zniesienie współwłasności, roszczenia chroniące prawo własności, roszczenia niemajątkowe wynikające z praw osobistych – o zaniechanie naruszania dobrego imienia i in.

Skutki przedawnienia

Przedawnienie powoduje, że dłużnik może uchylić się od spłaty wierzyciela. Dotyczy to nie tylko roszczenia głównego, ale i odsetek za zwłokę. Uniemożliwia też dochodzenie przedawnionego roszczenia na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Wierzyciel nie może więc przedawnionego roszczenia dochodzić przed sądem i żądać jego wyegzekwowania mimo, że zobowiązanie istnieje nadal.

Uwzględnienie przez sąd terminu przedawnienia roszczenia następuje jednak tylko na zarzut podniesiony przez dłużnika. Dopiero ten fakt obliguje sąd do oddalenia żądania wierzyciela. W razie gdy dłużnik o tym zapomni, sąd nie może przedawnienia uwzględnić z urzędu. Gapiostwo dłużnika może więc spowodować, że sąd pomimo upływu terminu przedawnienia wyda wyrok zasądzający, a wierzyciel będzie mógł realizować roszczenie w postępowaniu egzekucyjnym, po uprawomocnieniu się orzeczenia i uzyskaniu klauzuli wykonalności.
Dłużnik, który spłaci dług po upływie terminu przedawnienia – bez względu na to czy zrobił to świadomie, czy nie – nie może domagać się jego zwrotu (art. 411 pkt 3 K.c.). Dotyczy to np. przedsiębiorców, którzy po upływie terminu przedawnienia zapłacą za towar itp.

Uznanie długu

Przedawnione roszczenie nie wygasa, tylko zamienia się w tzw. zobowiązanie niezupełne, którego cechą jest niemożność jego przymusowej realizacji. Istnieje natomiast możliwość potrącenia przedawnionej wierzytelności – jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło (art. 502 K.c.). Sytuacja taka może wystąpić w stosunkach między przedsiębiorcami pozostającymi w stałych kontaktach handlowych.
Dłużnik może jednak dać wierzycielowi oświadczenie o zrzeczeniu się zarzutu przedawnienia. Aby było ono ważne, musi nastąpić po upływie terminu przedawnienia. O zrzeczeniu dorozumianym możemy mówić wtedy, gdy dłużnik uznaje dług i oświadcza, że chce go spłacić ale np. prosi o umorzenie odsetek.

Marian Jacczak
radca prawny

Kodeks cywilny przewiduje dwa ogólne terminy przedawnienia: 10-letni i 3-letni. Przepisy szczególne przewidują jednak odstępstwa od przepisów ogólnych, a więc i krótsze terminy przedawnienia roszczeń: 2-letni, roczny, a nawet półroczny.

Obliczanie terminu

Termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w miesiącu nie było, kończy się w ostatnim dniu tego miesiąca. Np. roczny termin przedawnienia liczony od 31 października 2004 r. upłynie z końcem października 2005. Jeśli termin oznaczono na początek, środek lub koniec miesiąca, rozumie się przez to pierwszy, piętnasty lub ostatni dzień miesiąca (art. 112 i 113 K.c.).

Bieg przedawnienia

Rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne (art. 120 K.c.). Np. 2 czerwca br. nastąpiła sprzedaż towaru i wystawiono fakturę z 10-dniowym terminem płatności przypadającym na 12 bm. Termin wykonania świadczenia przypadnie wówczas na 13 czerwca. Jeśli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony, wymagalność jest konsekwencją wezwania dłużnika przez wierzyciela do wykonania świadczenia (art. 455 K.c.).