Kościół z Psiego Pola i jego historia

Z dokumentów z roku 1206 dowiadujemy się, że Psie Pole już wtedy posiadało kościół.**Znane jest również imię ówczesnego proboszcza. Był nim Teodor, który prowadził podobno jakiś spór z bliżej nieokreślonym duchownym działającym przy katedrze.

Z zachowanego zapisu wynika, że konflikt został w końcu załagodzony dzięki biskupowi lubuskiemu i wstawiennictwu opata klasztoru na Piasku. Warto zauważyć, że zawirowania historyczne powodowały, że na Psim Polu na przestrzeni wieków krzyżowały się różne religie z dominacją katolickiej, protestanckiej oraz żydowskiej.

Co ciekawe, z zachowanego ówczesnego dokumentu papieskiego dowiadujemy się, że książę Henryk Brodaty zamienił Psie Pole wraz z posiadłościami między rzekami Widawą i Dobrą oraz kościołem i wszelkimi dochodami, otrzymując w zamian Oławę. Ta dość osobliwa transakcja dokonana została z opactwem św. Wincentego w podwrocławskim Ołbinie, od którego jeszcze w wiekach średnich Psie Pole przeszło w ręce Piastów oleśnickich.

W 1305 r. kościół na Psim Polu wzmiankowany jest w książkach w związku z procesem o prawa z braćmi Gablo, mieszczanami i kupcami z Wrocławia. W 1335 zaś dowiadujemy się, iż proboszcz Wawrzyniec z Psiego Pola zrezygnował z tej funkcji i wtedy biskup Nankier przekazał świątynię opactwu św. Wincentego, okazując mu w ten sposób swe względy.

Katolicyzm

Kościół katolicki pod wezwaniem św. Jakuba i Krzysztofa na Psim Polu istniał już od pocz. XII w. (przed 1206 r.). Zniszczeniu uległ w czasie wojen husyckich w 1442 r., gdy Psie Pole zostało złupione przez dowódcę zaciężnych wojsk wrocławskich, Leopolda Assenheimera. Prawdopodobnie niedługo później wzniesiono nowy budynek kościoła.

Z tego okresu pochodziło również prezbiterium (istniało aż do roku 1892 r.), a same mury nawy zachowały się częściowo do dzisiaj. W XV wieku kościół otrzymał nowe wyposażenie, w tym także cenne gotyckie tabernakulum i chrzcielnicę. W 1651 r. świątynia, zaniedbana i chyląca się ku upadkowi, skupiała zaledwie czterech katolików. W okolicy zdecydowanie przeważała ludność protestancka. W 1666 r. przy kościele istniała kaplica polska, w której głoszono kazania w języku polskim.

Proboszczem parafii na Psim Polu był wówczas Polak, Wincenty Fisselius. Należały do niej wsie: Biskupice Widawskie, Kłokoczyce, Pawłowice, Zakrzów i Kowale. Protestanci przychodzili nawet na kazania. W 1666 r. wizytacja wykazała, że murowany kościół miał trzy ołtarze. Napis na nieistniejącym obecnie portalu informował, że w 1697 r. opat wznowił budowę wieży zachodniej, a dzieło to kontynuował jego następca. W notatce z wizytacji z roku 1706 można odczytać, że kościół św. Jakuba Apostoła został za rządów opata Krzysztofa Langera powiększony i poszerzony oraz wyposażony w piękną wieżę. Miał też wtedy trzy ołtarze.

W roku 1750 spłonęła plebania, ale już kilka miesięcy później ją odbudowano. W 1759 r. spłonął cały kościół razem z wieżą. Z kolei w roku 1779 świątynia została mocno uszkodzona w czasie burzy przez uderzenie pioruna.

W roku 1892 zawaliło się kwadratowe prezbiterium z XV wieku, co stało się zalążkiem dla rozbudowy kościoła w kierunku wschodnim, według projektu J. Ebersa. Dobudowano wtedy halę, szerszą od starej, trzyprzęsłowej. Zakończono ją prezbiterium ośmiobocznym, które zamknięto z trzech stron. Kościół został otynkowany i pokryty dachówką. Natomiast ściany zewnętrzne - zarówno starej, jak i nowej części - wzmocniono specjalnymi przyporami. Wieża trzykondygnacyjna, pochodząca z końca XVII w., wyróżniała się bardzo interesującą architekturą: w parterze miała zaokrąglone narożniki, dwie górne kondygnacje zaś były ozdobione pilastrami. Całość wieńczył hełm kryty dachówką. W takiej formie świątynia przetrwała do niemal samego końca II wojny światowej.

W roku 1945 kościół posłużył za skład amunicji dla niemieckiego Wehrmachtu. Wojsko, w momencie odwrotu przed Armią Czerwoną, wycofując się za linię Widawy, wysadziło świątynię w powietrze, doszczętnie ją rujnując. Zgliszcza i ich otoczenie doczekały się odgruzowania dopiero w latach 1947-1950. Prace odbudowy kościoła ruszyły w latach 50., a w ich efekcie powstała obecna budowla - wg. projektu T. Kozaczewskiego.

Nowy budynek kościoła był mniejszy niż poprzedni, o gotyckim charakterze, bez wieży i nieotynkowany. Obecnie w skład zespołu parafialnego wchodzi również kaplica św. Andrzeja Boboli – dawna przedwojenna sala balowa, która do czasu odbudowy kościoła pełniła rolę głównej świątyni. Z wyposażenia wnętrza obecnie na uwagę zasługują pochodzące z XV wieku: figura Matki Bożej z Dzieciątkiem, kamienne sakramentarium i chrzcielnica.

Ewangelicyzm

Pod tą nazwą od XV wieku określa się w Polsce protestantów z najstarszych Kościołów Reformacji, czyli luteran, kalwinów oraz - od kilkunastu lat - metodystów. Na Psim Polu obecni ewangelicy momentami stanowili nawet większość. Fryderyk Wilhelm II w roku 1790 wydał
pozwolenie na wybudowanie tu kościoła ewangelickiego. Kamień węgielny pod budowę wmurowano w 1792 r. Ze względu na zły stan techniczny oraz znaczny wzrost liczby wiernych świątynia została zburzona sto lat później.

Jak dowiadujemy się z zachowanych dokumentów, nowy kościół ewangelicki wybudowano według projektu starszego radcy budowlanego z Berlina, Ortha. Koszty całej inwestycji pokrył Heinrich von Korn, właściciel dóbr rycerskich, który był również właścicielem zakrzowskiej fabryki papieru, a także pałacu w Pawłowicach oraz okolicznych miejscowości, z Psim Polem włącznie.

Inwestycję zrealizowano kompleksowo w latach 1890-91. Ta nowa świątynia znajdowała się przy obecnym fragmencie ul. Kłokoczyckiej, który dzisiaj jest ograniczony z jednej strony wiaduktem na Zakrzów, a z drugiej trasą na Warszawę. Poniższe zdjęcia przedstawiają jej lokalizację. Kościół ewangelicki istniał do II wojny światowej, kiedy to został zburzony. Ocalał natomiast położony obok dom parafialny, który obecnie został zaadoptowany na budynek mieszkalny. Naprzeciw tego domu, w miejscu, gdzie obecnie znajduje się wiadukt drogowy nad drogą krajową na Warszawę, mieściły się cmentarze: ewangelicki oraz niewielki żydowski. Oba po wojnie jednak popadły w ruinę, aż w końcu zostały zlikwidowane, gdy ruszyła budowa al. Sobieskiego.

Obecnie pracę nad nowym łącznikiem Psiego Pola z trasą warszawską odsłaniają mury dawnych cmentarzy. Zburzony w czasie wojny kościół ewangelicki oraz jego elementy posłużyły po jej zakończeniu do odbudowy kościoła św. Jakuba i Krzysztofa. Do dzisiaj na terenie kościelnym można zauważyć stary ołtarz oraz fragmenty wystroju wnętrza po już nieistniejącej świątyni ewangelickiej. Na Psim Polu znajduje się też budynek dawnej szkoły ewangelickiej przy ul. Gorlickiej, w której dziś jest gimnazjum.

Judaizm

Wrocław był pierwszym miastem w granicach dzisiejszej Rzeczypospolitej, w którym oficjalnie istniała gmina żydowska. Pierwsza wzmianka o Żydach mieszkających we Wrocławiu pochodzi z XII wieku, zaś najstarszy zachowany nagrobek na cmentarzu - z 1203 roku. Na Psim Polu Żydzi osiedlili się w XVI w., tworząc gminę "przedmiejską" Wrocławia. Ze względu na ograniczenia prawne obowiązujące w ówczesnym Wrocławiu Żydzi, będący ekonomicznie związani z miastem, nie mogli się w nim na stałe osiedlić. Zamieszkiwali więc w miejscowościach oddalonych o parę kilometrów od miasta. W ten sposób, jak podaje literatura, powstał od północy Wrocławia pierścień gmin mozaistycznych. Zaliczało się do nich (obok np. Brzegu Dolnego, Bierutowa, Psar) także Psie Pole. W chwili zniesienia barier osiedleńczych nastąpił szybki odpływ ludności z tych terenów.

Na Psim Polu zachował się do lat 60. XX wieku jedynie niewielki cmentarz żydowski, graniczący z ewangelickim. Warto wspomnieć, jak podają źródła, że przed I wojną światową zamieszkiwało we Wrocławiu 20 212 osób wyznania mojżeszowego, co stanowiło 3,95 proc. mieszkańców Breslau. W roku 1925 gmina liczyła 23 tys. osób. Była to trzecia co do wielkości gmina żydowska w Niemczech. Obecnie na Psim Polu trudno doszukać się jakichkolwiek śladów po gminie żydowskiej.

Opracowano na podstawie:

1.Z. Antkowiak, Kościoły Wrocławia, Wrocław 1991, s.53
2.Wikipedia
3. Atrakcje Wrocławia
4. Archidiecezja Psie Pole
Zdjęcia:

Czytaj też:

• Spór Kościoła z UWr o budynki na Przybyszewskiego
• Za kilka lat nie poznacie Psiego Pola