Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Jaś obszedł jezioro. Jezioro zostało przez Jasia... Profesor Jan Miodek, językoznawca, wyjaśnia

Profesor Jan Miodek
Prof. Jan Miodek
Prof. Jan Miodek Krzysztof Kapica

Rzecz o języku. „Każdy będzie zaopiekowany”

Oto fragment pewnego artykułu dotyczącego rzeczywistości elektronicznej: „Każdy będzie stosownie zaopiekowany” – z imiesłowem przymiotnikowym biernym zaopiekowany. Widzę go nie po raz pierwszy. Już parę razy słyszałem wypowiedzi typu „dzieci będą dobrze zaopiekowane”, „pierwszoklasiści będą dobrze zaopiekowani”, „szkoły są dużo bardziej zadbane i zaopiekowane”, „klient czuje się zaopiekowany”.

Dlaczego forma ta spotyka się z powszechną krytyką w wydawnictwach poprawnościowych? – Ano dlatego, że wyłamuje się ona z gramatycznego porządku. Jej podstawa – czasownik zaopiekować się – jest tzw. zaimkiem zwrotnym (nie występuje bez się), wchodzi w związki z rzeczownikami w narzędniku (zaopiekować się kimś, czymś: dziećmi, pierwszoklasistami, szkołami, klientem, wnukami), gdy tymczasem imiesłowy przymiotnikowe bierne z wygłosowym „-ny” tworzone są od czasowników połączonych z rzeczownikami w bierniku. Czasowniki te nazywane są przechodnimi, bo mogą być przekształcone w odpowiednią formę imiesłowową w stronie biernej, np. Lewandowski wykorzystał rzut karny – rzut karny został wykorzystany przez Lewandowskiego, Niemen zaśpiewał piosenkę – piosenka została zaśpiewana przez Niemena, Szymborska napisała wiersz – wiersz został napisany przez Szymborską, lektor przeczytał wiadomości – wiadomości zostały przeczytane przez lektora, profesor wygłosił prelekcję –prelekcja została wygłoszona przez profesora itp.

Przywołajmy teraz czasowniki zwrotne z się wraz z kontekstami składniowymi: Franek odważył się na ten krok, kolega zaśmiał się radośnie, po obiedzie zdrzemnął się w fotelu, zgadaliśmy się o zeszłorocznych wakacjach, zlęknął się na jego widok, nieprzyjaciel wdarł się do miasta, aktor wczuł się w rolę, pies wczołgał się pod łóżko. Nietrudno sobie uświadomić, że od żadnego z nich strony biernej nie da się utworzyć i że forma zaopiekowany – od zaopiekować się – aż nadto wyraźnie wyłamuje się z tej serii.

A skoro mówiliśmy dzisiaj o możliwościach zamiany czasownikowej strony zwrotnej na bierną, trudno na koniec nie przywołać gramatycznego dylematu współczesnych Polaków, który bije wszelkie rekordy popularności: jeśli coś obszedłem (staw, jezioro, górę itp.), to element ten został...?? – No właśnie! Kiedyś można by było od czasownika obejść stworzyć postać obeszły (staw został obeszły, jezioro zostało obeszłe, góra została obeszła) – tak jak od podejść pochodzi forma podeszły utrzymująca się do dziś w zbitkach wyrazowych podeszły wiek, podeszłe lata (podeszły, -e, czyli „o wieku człowieka: późny, -e, starczy, -e”). Przy czasowniku obejść , niestety, mamy we współczesnej polszczyźnie puste pole, niewypełnione żadnym imiesłowem.

Jan Miodek

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Jak działają oszuści - fałszywe SMS "od najbliższych"

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na wroclaw.naszemiasto.pl Nasze Miasto