Jak i po co będziemy mieli ustalony kapitał początkowy?

Cztery miesiące temu weszła w życie korzystna zmiana przepisów o kapitale początkowym. To istotna wiadomość dla milionów Polaków, bowiem od kapitału - w mniejszym lub większym stopniu - będzie zależała wysokość emerytury wszystkich, z wyjątkiem osób urodzonych przed 1949 rokiem, a także młodszych, które mają prawo do wcześniejszej emerytury.

Co się zmieniło? Po pierwsze, nowelizacja przepisów zniosła zasadę, zgodnie z którą kapitał początkowy nie był ustalany dla osób, które przed 1 stycznia 1999 roku przepracowały okres krótszy niż sześć miesięcy i jeden dzień. Przed zmianą, okres ubezpieczenia krótszy niż sześć miesięcy i jeden dzień traktowany był tak, jakby go nie było. Innymi słowy: zaokrąglany był do zera. Z kolei, jeśli ktoś przepracował choćby tylko sześć miesięcy i dwa dni, ZUS zaokrąglał go do jednego roku. Obecnie praktyka będzie inna i w przypadkach, gdy opłaca się to ubezpieczonemu, ZUS policzy mu każdy przepracowany dzień, choćby tylko jeden w roku. Osoby, które przepracowały przed 1999 rokiem mniej niż pół roku i jeden dzień, pod rządami nowych przepisów mogą złożyć wniosek o ustalenie kapitału i ZUS ten kapitał ustali.

Druga zmiana to likwidacja zasady, zgodnie z którą osoby decydujące się na ustalenie kapitału z uwzględnieniem zarobków z 10 kolejnych lat kalendarzowych, mogły wskazać jedynie dekadę mieszczącą się w latach 1980-1998. Obecnie, jako bazę do obliczenia kapitału, można także wybrać dziesięciolecie przypadające wcześniej. Ze zmienionych przepisów mogą skorzystać nie tylko ci, którzy jeszcze nie złożyli wniosku o ustalenie kapitału. O przeliczenie mogą wystąpić także osoby, które mają już obliczony kapitał początkowy, ale uważają, że uwzględnienie w kapitale 10 kolejnych lat ubezpieczenia przypadających w całości lub częściowo przed 1980 rokiem będzie dla nich korzystniejsze. Taka sama możliwość dotyczy osób, które już pobierają emeryturę mieszaną, czyli ustaloną częściowo w oparciu o kapitał.

Ostatnia z korzystnych zmian dotyczy sposobu liczenia podstawy kapitału początkowego osób, które rozpoczęły pracę w trakcie roku (np. 1 lipca). Dotychczas ich wynagrodzenie za dany rok (czyli w praktyce za część roku) było porównywane do przeciętnego wynagrodzenia z całego roku. Relacja ta, oczywiście, była bardzo niekorzystna dla ubezpieczonego. Teraz wynagrodzenie za przepracowaną część roku porównywane jest do przeciętnej pensji za taką samą część roku. Jeśli np. ubezpieczony przepracował w danym roku sześć miesięcy, podstawa kapitału będzie ustalona nie poprzez porównanie jego zarobków z tego okresu do przeciętnych zarobków za cały rok, ale za sześć miesięcy. Korzystniejszy sposób ustalania podstawy kapitału dotyczy jedynie roku, w którym dana osoba po raz pierwszy przystąpiła do ubezpieczenia (co do zasady: podjęła pierwszą pracę).

Od 1999 roku dla każdego z ubezpieczonych ZUS prowadzi indywidualne konto i składki odprowadzane na ubezpieczenie danej osoby są przypisywane do jej konta. Wcześniej wszystkie pieniądze odprowadzane do ZUS trafiały do wspólnej kasy. Kapitał początkowy ma służyć oszacowaniu, jaka kwota składek powinna być przypisana do indywidualnego konta ubezpieczeniowego danej osoby na koniec 1998 roku, gdyby wówczas konta takie istniały.

Z wnioskiem o ustalenie kapitału można wystąpić w każdym czasie - najpóźniej w momencie wnioskowania o przyznanie emerytury. Osoby, które będą czekały z ubieganiem się o obliczenie kapitału do momentu osiągnięcia wieku emerytalnego, występując z wnioskiem o emerytury, w II części formularza wniosku (ZUS Rp-1E), w punkcie 4, powinny zaznaczyć, że nie zgłaszały wcześniej wniosku o ustalenie kapitału. W takiej sytuacji wniosek o emeryturę będzie jednocześnie traktowany przez ZUS jako wniosek o obliczenie kapitału początkowego.

Oprócz dokumentów dołączanych do każdego wniosku o przyznanie emerytury, należy wówczas dołączyć dokumenty potwierdzające wysokość wynagrodzeń w okresie, który uznamy za najkorzystniejszy do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego. Podstawą wymiaru będzie relacja zarobków osoby ubezpieczonej z najkorzystniejszego okresu sprzed 1999 roku do przeciętnego wynagrodzenia w tym okresie. Wysokość przeciętnych wynagrodzeń z lat 1963-1998 podajemy powyżej. Dane dotyczące innych lat zainteresowani znajdą na stronie www.stat.gov.pl.

Zgodnie z aktualnymi przepisami, podstawa wymiaru kapitału może być ustalona na podstawie wynagrodzeń:
* z kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych z okresu sprzed 1999 roku lub
* z 20 lat kalendarzowych, dowolnie wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, przypadających przed 1999 rokiem.

Podstawą wymiaru kapitału początkowego niektórych ubezpieczonych będzie cały faktyczny okresu podlegania ubezpieczeniu przed 1 stycznia 1999 roku. Dotyczy to tych, którzy:
* nie mogą udowodnić 10 kolejnych lat ubezpieczenia przed 1999 rokiem z powodu: odbywania zasadniczej, czynnej służby wojskowej lub pełnienia zastępczej służby wojskowej; korzystania z urlopu wychowawczego; nauki w szkole wyższej, odbywanej na jednym kierunku, pod warunkiem, że nauka ta została ukończona;
* do 31 grudnia 1998 roku nie ukończyli 30. roku życia (dotyczy to więc osób urodzonych w 1969 roku lub później) i byli ubezpieczeni przez okres krótszy niż 10 lat kalendarzowych;
* nie byli objęci ubezpieczeniem społecznym w Polsce przez okres 10 kolejnych lat kalendarzowych przed 1999 rokiem, ponieważ podlegali ubezpieczeniu za granicą w państwach Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, w Szwajcarii albo w państwach, z którymi Polskę łączy umowa międzynarodowa o zabezpieczeniu społecznym.

Obliczenie kapitału początkowego jest dość proste:

PRZYKŁAD
Anna w tym roku skończy 57 lat. Na 31 grudnia 1998 roku miała skończone 43 lata i 21-letni staż ubezpieczeniowy (w tym rok urlopu wychowawczego, czyli nieskładkowy). Uznała, że przed 1999 r. najkorzystniejsze były jej zarobki z kolejnych 10 lat kalendarzowych, w których średnia relacja jej pensji do przeciętnego wynagrodzenia wynosiła 120 proc.
Krok pierwszy: Anna musi policzyć podstawę wymiaru kapitału początkowego. Mnoży kwotę bazową z II kwartału 1998 roku (1.220,89 zł) przez wskaźnik najkorzystniejszych zarobków z wybranego okresu (120 proc.).
1.220,89 zł x 120 proc. = 1.465,07 zł
Krok drugi: Anna liczy tę część kapitału, która jest uzależniona od stażu i wieku (przypomnijmy - na koniec 1998 roku). Liczbę lat składkowych (20 lat) mnoży się przez współczynnik 1,3, zaś liczbę lat nieskładkowych (rok) mnoży się przez współczynnik 0,7. Wyniki wyrażone w procentach mnoży przez podstawę wymiaru i dodaje.
20 lat x 1,3 = 26;
1 rok x 0,7 = 0,7;
26 proc. x 1.465,07 zł = 380,92 zł;
0,7 proc. x 1.465,07 zł = 10,26 zł;
380,92 zł + 10,26 zł = 391,18 zł
Krok trzeci: Anna musi policzyć część socjalną kapitału początkowego. Kwotę bazową musi pomnożyć przez 24 proc. oraz współczynnik uzależniony od wieku i stażu na koniec 1998 roku oraz od płci. Można go znaleźć w załączniku do ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Współczynnik dla Anny wynosi 79,06 proc.
1.220,89 zł x 24 proc. x 79,06 proc. = 231,66 zł
Krok czwarty: Anna zsumuje część socjalną kapitału i część uzależnioną od stażu i wieku na koniec 1998 roku.
231,66 zł + 391,18 zł = 622,84 zł
Krok piąty: Anna pomnoży wynik przez współczynnik średniego dalszego trwania życia, wykorzystywany do ustalenia kapitału początkowego. Jest on jednakowy dla obu płci i wynosi 209.
622,84 zł x 209 = 130.173,56 zł
Tyle wyniesie kapitał początkowy Anny. Kapitał podlega waloryzacji.

Wsp. Andrzej Gębarowski